پرتودرمانی نوعی درمان سرطان است که از پرتوهای انرژی شدید برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می کند. در پرتودرمانی اغلب از اشعه ایکس استفاده می شود، اما پروتون ها یا انواع دیگر انرژی نیز می توانند مورد استفاده قرار گیرند.

 

اصطلاح "پرتودرمانی" اغلب به پرتودرمانی خارجی اشاره دارد. در طول این نوع تابش، پرتوهای پرانرژی از دستگاهی خارج از بدن  می آیند که پرتوها را در نقطه ای دقیق از بدن  هدف قرار می دهد. در طول نوع دیگری از پرتودرمانی به نام براکی تراپی (brak-e-THER-uh-pee)، پرتو در داخل بدن  قرار می گیرد.

 

پرتودرمانی با از بین بردن مواد ژنتیکی که نحوه رشد و تقسیم سلول ها را کنترل می کند به سلول ها آسیب می رساند. در حالی که هم سلول های سالم و هم سلول های سرطانی در اثر پرتودرمانی آسیب می‌بینند، هدف پرتودرمانی این است که تا حد امکان تعداد کمی از سلول های طبیعی و سالم را از بین ببرد. سلول های طبیعی اغلب می توانند بسیاری از آسیب های ناشی از تابش را ترمیم کنند.

چرا این کار انجام می شود

بیش از نیمی از افراد مبتلا به سرطان، پرتودرمانی را به عنوان بخشی از درمان سرطان خود دریافت می کنند. پزشکان تقریباً برای درمان هر نوع سرطانی از پرتو درمانی استفاده می کنند. پرتودرمانی در درمان برخی از تومورهای غیرسرطانی (خوش خیم) نیز مفید است.

 

نحوه استفاده از پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان

پزشک  ممکن است پرتودرمانی را به عنوان یک گزینه در زمان های مختلف در طول درمان سرطان و به دلایل مختلف دیگر تجویز کند، از جمله:

 

به عنوان تنها درمان (اولیه) سرطان

قبل از جراحی، برای کوچک کردن تومور سرطانی (درمان نئوادجوانت)

پس از جراحی، برای توقف رشد سلول های سرطانی باقی مانده (درمان کمکی)

در ترکیب با درمان های دیگر، مانند شیمی درمانی، برای از بین بردن سلول های سرطانی

در سرطان پیشرفته برای کاهش علائم ناشی از سرطان

• 
  

  خطرات

عوارض جانبی پرتودرمانی به این بستگی دارد که کدام قسمت از بدن در معرض تشعشع است و چه مقدار از اشعه استفاده شده است. ممکن است عوارض جانبی نداشته باشید یا چندین مورد را تجربه کنید. اکثر عوارض جانبی موقتی و قابل کنترل هستند و به طور کلی پس از پایان درمان در طول زمان ناپدید می‌شوند.

بخشی از بدن در حال درمان	عوارض جانبی رایج
منبع: موسسه ملی سرطان، 2016
هر قسمت	ریزش مو در محل درمان (گاهی دائمی)، تحریک پوست در محل درمان
سر و گردن	خشکی دهان، غلیظ شدن بزاق، مشکل در بلع، گلودرد، تغییر طعم غذا، حالت تهوع، زخم های دهان، پوسیدگی دندان
قفسه سینه	مشکل در بلع، سرفه، تنگی نفس
شکم	حالت تهوع، استفراغ، اسهال
لگن	اسهال، تحریک مثانه، عملکرد جنسی

برخی از عوارض جانبی ممکن است بعدا ایجاد شود. به عنوان مثال، در شرایط نادر، ممکن است سال‌ها بعد، سرطان (سرطان اولیه دوم) متفاوت از اولین درمان سرطان با پرتودرمانی ایجاد شود. از پزشک خود در مورد عوارض جانبی بالقوه، چه کوتاه و چه طولانی مدت، که ممکن است پس از درمان رخ دهد، بپرسید.

روش انجام 

قبل از اینکه تحت پرتودرمانی خارجی قرار بگیرید، تیم مراقبت های بهداشتی، شما را در یک فرآیند برنامه ریزی راهنمایی می کند تا اطمینان حاصل شود که پرتو به نقطه دقیق بدن که در آن نیاز است می رسد. برنامه ریزی معمولا شامل موارد زیر است:

 

شبیه سازی تشعشع. در طول شبیه سازی، تیم پرتودرمانی با شما همکاری می کند تا موقعیت مناسبی را  در طول درمان پیدا کند. ضروری است که در طول درمان بی حرکت دراز بکشید، بنابراین یافتن یک موقعیت راحت حیاتی است. برای انجام این کار، روی همان نوع تختی که در طول پرتودرمانی استفاده می‌شود، دراز می‌کشید. بالشتک ها و مهارها برای قرار دادن شما در مسیر درست و کمک در ثابت ماندن استفاده می شوند. تیم پرتودرمانی ناحیه ای از بدن را که پرتو دریافت می کند مشخص می کند. بسته به موقعیت، ممکن است علامت گذاری موقت با یک نشانگر دریافت کنید یا ممکن است خالکوبی های کوچک دائمی دریافت کنید.

اسکن های برنامه ریزی. تیم پرتودرمانی از شما می‌خواهد که برای تعیین ناحیه‌ای از بدن که باید تحت درمان قرار بگیرید، اسکن‌های توموگرافی کامپیوتری (CT) انجام دهید.

پس از فرآیند برنامه ریزی، تیم پرتودرمانی بر اساس نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و اهداف درمان تصمیم می گیرد که چه نوع پرتو و چه دوزی دریافت کنید.

 

دوز و تمرکز دقیق پرتوهای مورد استفاده در درمان به دقت برنامه ریزی شده است تا تابش به سلول های سرطانی به حداکثر و آسیب به بافت های سالم اطراف به حداقل برسد.

آنچه را می توان انتظار داشت

پرتودرمانی خارجی معمولاً با استفاده از یک شتاب دهنده خطی انجام می شود - دستگاهی که پرتوهای پرانرژی پرتو را به بدن هدایت می کند.

 

همانطور که روی یک تخت دراز کشیده اید، شتاب دهنده خطی در اطراف شما حرکت می کند تا تابش را از چندین زاویه ارسال کند. شتاب دهنده خطی را می توان برای موقعیت خاص تنظیم کرد تا دوز دقیق تشعشعی را که پزشک دستور داده است ارائه دهد.

 

معمولاً تابش پرتو خارجی را به صورت سرپایی پنج روز در هفته در یک دوره زمانی مشخص دریافت می کنید. در بیشتر موارد، درمان‌ها معمولاً طی چند هفته پخش می‌شوند تا سلول‌های سالم در بین جلسات پرتودرمانی بهبود یابند.

 

انتظار داشته باشید هر جلسه درمانی تقریباً 10 تا 30 دقیقه طول بکشد. در برخی موارد، یک درمان واحد ممکن است برای کمک به تسکین درد یا سایر علائم مرتبط با سرطان های پیشرفته تر استفاده شود.

 

در طول یک جلسه درمان، در موقعیتی که در جلسه شبیه سازی پرتو مشخص شده است، دراز خواهید کشید. ممکن است در قالب هایی قرار بگیرید تا شما را در جای خود نگه دارند.

 

ماشین شتاب دهنده خطی ممکن است در اطراف بدن بچرخد تا از جهات مختلف به هدف برسد. دستگاه صدای وزوز می دهد.

 

در طول درمان، که فقط چند دقیقه طول می کشد، بی حرکت دراز می کشید و به طور طبیعی نفس می کشید. برای برخی از بیماران مبتلا به سرطان ریه یا سینه، ممکن است خواسته شود که نفس خود را حبس کنید، در حالی که دستگاه درمان را ارائه می دهد.

 

تیم پرتودرمانی در نزدیکی اتاقی با اتصالات صوتی و تصویری می‌ماند تا بتوانید با یکدیگر صحبت کنید. اگر احساس ناراحتی می کنید، باید صحبت کنید، اما در طول جلسه پرتودرمانی نباید دردی احساس کنید.

نتایج

اگر در حال دریافت تشعشع به یک تومور هستید، ممکن است پزشک از شما بخواهد پس از درمان، اسکن های دوره ای انجام دهید تا ببیند سرطان چگونه به پرتودرمانی پاسخ داده است.

در برخی موارد، سرطان ممکن است فوراً به درمان پاسخ دهد. در موارد دیگر، ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد تا سرطان پاسخ دهد. پرتودرمانی به برخی از افراد کمکی نمی کند.